Burn-outklachten onder het onderwijspersoneel consistent hoger! Waarom?

“Leraren staan opgebrand voor de klas”, een uitspraak die de afgelopen jaren meerdere malen gemaakt is en niet zomaar uit de lucht komt vallen. Uit onderzoek komt naar voren dat er jaarlijks een gestage stijging is van burn-outklachten onder Nederlanders (Houtman, I., Kraan, K. & Venema, A., 2019). Het meest recente onderzoek naar de ervaring van werkstress toont aan dat maar liefst 1,3 miljoen Nederlanders in 2019 kampten met werkstress gerelateerde klachten. Daarbij komen docenten als de gedoodverfde winnaar naar voren op het gebied van werkstress. Waar het landelijk gemiddelde van werknemers die burn-outklachten ervaren op 17% ligt, is dit percentage voor werknemers in het onderwijs 23% (TNO, 2020). Een schrikbarend hoog percentage.

Leraren hebben veel op hun bordje liggen
Met deze gegevens in het achterhoofd is het niet gek dat het onderwijspersoneel herhaaldelijk aan de spreekwoordelijke bel heeft getrokken, door onder andere met elkaar te protesteren om aandacht te vragen voor het lerarentekort en de te hoge werkdruk. Deze signalen werden al gegeven vóór de coronacrisis; een crisis die een grote impact heeft gemaakt op het onderwijssysteem. In sneltreinvaart is het schoolsysteem overgestapt op “onderwijs op afstand”. Dit heeft om een enorm aanpassingsvermogen en veerkrachtigheid gevraagd van alle betrokkenen, bovenop de druk die er al was. Daar komt nog bij dat er op dit moment een grote opdracht ligt bij de scholen; het in kaart brengen en opvangen van de gevolgen van de coronacrisis voor leerlingen. Een opdracht waar iedereen de noodzaak van inziet, maar waar tegelijkertijd de dieperliggende oorzaak pijnlijk zichtbaar wordt. Een steeds groter spanningsveld tussen datgene wat we vragen van het onderwijspersoneel en datgene wat ze kunnen opbrengen: of ook wel de spanning tussen het handelings-repertoire en de handelingsverlegenheid.

Nature versus nurture
Wanneer we dit spanningsveld willen verminderen, is het van belang dat we inzicht krijgen in alle mogelijke factoren die een rol spelen en invloed uitoefenen. Het is daarbij van essentieel belang om onderscheid te maken in de aanleg van het individu, nature, en datgene dat is aangeleerd tijdens onder andere de opleiding en de werkervaringen, nurture. Simpelweg om in kaart te brengen in hoeverre er ontwikkelpotenties zijn. Er zijn verschillende onderzoeken gedaan naar het eerste aspect, de aanleg in persoonskenmerken voor burn-outklachten. Op basis van deze gegevens kan er gekeken worden in hoeverre er kenmerken zijn in de persoonlijkheidsprofielen van de onderwijsprofessionals wat hen kwetsbaar maakt voor het ontwikkelen van de burn-outklachten. Dit zou een eerste aanzet kunnen zijn om antwoord te krijgen op de vraag; Wat maakt dat de burn-outklachten onder het onderwijspersoneel consistent hoger zijn?

Persoonlijkheidsprofiel onderwijsprofessional
Om dit te onderzoeken is het gemiddelde persoonlijkheidsprofiel van de professionals, die in en om het onderwijs actief zijn, in kaart gebracht (DilemmaManager, 2021). Uit dit onderzoek komt een duidelijk beeld naar voren. Het is opvallend dat onderwijsprofessionals veelal gericht zijn op een autonome manier van handelen, waarbij zij een verhoogde waarneming en leeroriëntatie hebben evenals een grote betrokkenheid en voornamelijk prioriteit geven aan het bereiken van consensus en een goede werksfeer. In dit profiel schuilen enkele gevaren. Wanneer de professional zich betrokken voelt, maar onvoldoende in staat is om op een assertieve manier te handelen, kan dit leiden tot spanningsklachten (Lee et al., 2018). Daarbij komt dat de onderwijsprofessional in staat is om alles te geven en over persoonlijke grenzen te gaan, wat kan resulteren in vermoeidheidsklachten (Philp, Egan, & Kane, 2012; Takaki et al., 2006). Wanneer vervolgens niet het gehoopte resultaat bereikt wordt, kan er een gevoel van onmacht en een gebrek aan autonomie ontstaan, wat correleert met het ontwikkelen van burn-outklachten (Mazur, P. J., & Lynch, M. D. (1989), Schaufeli & Buunk, 2004). Oftewel, een perceptie van verminderde zelfredzaamheid heeft een negatief effect op het ontwikkelen van burn-outklachten (Çelik & Kahraman, 2018).

Begin bij de kern
De uitkomsten wijzen uit dat er kwetsbaarheden aanwezig zijn in het persoonlijkheidsprofiel van de onderwijsprofessional. Hierop kunnen we acteren door onder andere de zelfredzaamheid van de onderwijsprofessional te vergroten en het handelings-repertoire uit te breiden. Belangrijkste is dat dit preventief gebeurt en niet pas aan bod komt wanneer de werkstress te hoog is opgelopen. Oftewel: we moeten stoppen met symptoombestrijding, met het plakken van pleisters op wonden. Er moet juist gekeken worden naar de oorsprong, welke niet enkel en alleen naar het persoonlijkheidsprofiel te herleiden is. Het gaat juist om de wisselwerking tussen de persoons- en de omgevingsfactoren. Enkel wanneer we teruggaan naar de kern en de onderlaag van de opgelopen werkstress, zijn we in staat om het onderwijspersoneel op de juiste manier toe te rusten. En dat is essentieel! Immers, verbetering van de kwaliteit van het onderwijs begint bij een adequate toerusting van het onderwijspersoneel.